Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии – ИФИМЕС од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток, на Балканот и низ целиот свет. ИФИМЕС ја анализира ситуацијата во Црна Гора пред првиот круг од претседателските избори, кои ќе се одржат на 19 март 2023 година. Од анализата „Црна Гора 2023: Избор меѓу минатото и иднината“, ги објавуваме најважните и најинтересните делови.
На 19 март 2023 година во Црна Гора ќе се одржат осми претседателски избори од воведувањето на повеќепартискиот систем и четврти од прогласувањето на независноста на државата во 2006 година. Право на глас имаат 542.154 избирачи. Претседателот на Црна Гора се избира по системот од два круга, целата земја е една изборна единица. Кандидатите не смеат да имаат двојно државјанство и престој во друга земја.
На претседателските избори учествуваат седум кандидати: ● Мило Ѓукановиќ – кандидат на Демократската партија на социјалистите (ДПС) ● Јаков Милатовиќ – кандидат на Движењето Европа сега (ПЕС) ● Андрија Мандиќ – кандидат на Коалицијата за иднината на Црна Гора – Демократски фронт (Нова српска демократија – Движење за промени – Демократска народна партија – Работничка партија) – Права Црна Гора – Слободна Црна Гора ● Јован Радуловиќ – независен кандидат ● Горан Даниловиќ – кандидат на Обединета Црна Гора ● Алекса Бечиќ – кандидат на Демократска Црна Гора ● Драгиња Станковиќ – кандидат на Социјалдемократската партија на Црна Гора (СДП).
Избор помеѓу минатото и иднината
Црна Гора прогласи независност во 2006 година. Претстојните претседателски избори во Црна Гора се прва пресметка на државно ниво по парламентарните избори одржани на 30 август 2020 година и по потпишувањето на Темелниот договор со Српската православна црква (СПЦ). Црна Гора е под различни влијанија, најчесто се потенцира влијанието на Русија, која ги интензивираше своите активности во Црна Гора по членството во НАТО. Црна Гора е економски поврзана со Русија, бидејќи 20% од компаниите се во сопственост на Руси] (и 20% од компаниите се во сопственост на граѓани на Србија), додека Кина има контрола над јавните финансии преку заем за автопатот Бар-Бољаре преку што контролира клучна државна инвестиција и со тоа ги загрозува јавните финансии на Црна Гора. Според договорот за кредит, доколку долгот не се отплати соодветно, Кина има право да си намири на друг начин со средства во сопственост на Црна Гора. Изградбата на автопатот го зголеми јавниот долг на 83% од БДП во 2021 година, а сегашната влада го намали на 73,4% во 2022 година. Тогашната влада на Црна Гора, предводена од ДПС, влезе во овој проект и покрај острите предупредувања од Брисел и Вашингтон. Не постои земја членка на НАТО која е толку ранлива и зависна од Русија и Кина како Црна Гора и затоа е важно да се проверат безбедносните сертификати на НАТО, почнувајќи од претседателот на Црна Гора, Мило Ѓукановиќ, и пониските функционери.
Иако се одржува првиот круг од претседателските избори, фокусот е на вториот круг од изборите, кој ќе се одржи на 2 април 2023 година.
Мило Ѓукановиќ (ДПС) веќе помина 33 години на власт и се кандидира за трет мандат за претседател на Црна Гора. Тој е поврзан со бројни скандали поврзани со носење руски инвеститори, негови сметки во странство, заеми, фирми во земјата и странство, како и незаконското финансирање на изборната кампања на ДПС и богатење лично и на членови на неговото семејство. Ѓукановиќ има хипотека од военото минато и еден од најблиските соработници на Слободан Милошевиќ. Тој одби да назначи нови амбасадори и мандатари за состав на новата влада на Црна Гора. Аналитичарите веруваат дека Мило Ѓукановиќ пропуштил клучна шанса да го реформира својот ДПС по поразот на изборите во 2020 година и дека реформираната ДПС со друг кандидат ќе победила во првиот круг. Најголемата штета за интересите на Црна Гора се токму децениските обиди на Ѓукановиќ за автократско владеење. Ѓукановиќ сака да го надмине Јосип Броз Тито по должината на неговото владеење и смета дека тој е минатото, сегашноста и иднината на Црна Гора. Тој претставува пречка за дејствувањето на актуелната влада на Црна Гора.
Андрија Мандиќ (ДФ) е кандидат на најбројната политичка групација, просрпскиот Демократски фронт, кој е за излез на Црна Гора од НАТО, повлекување на признавањето на независноста на Косово и укинување на санкциите против Русија, кои Црна Гора ги воведе во 2014 и 2022 година. Мандиќ смета дека неговиот противкандидат Ѓукановиќ е кандидат за организиран криминал.
Алекса Бечиќ е лидер на Демократите на Црна Гора, тој стана претседател на Парламентот по поразот на Мило Ѓукановиќ на парламентарните избори во 2020 година. Тој ја осуди руската агресија врз Украина и ја поддржува евроатлантската интеграција. Бечиќ смета дека не смее да се повтори државата да ја води еден човек и една партија, мислејќи на Ѓукановиќ и ДПС. Ја има поддршката од Граѓанското движење УРА на премиерот Дритан Абазовиќ. Бечиќ има потенцијал да ги поврзе антагонизмите во Црна Гора.
Јаков Милатовиќ е лидер на Движењето Европа сега (ПЕС), вонпарламентарна партија која е основана во пресрет на локалните избори во Подгорица во октомври 2022 година, на кои постигнаа забележителен успех. Милатовиќ го поддржа воведувањето санкции против Русија.
Аналитичарите сметаат дека големиот број претседателски кандидати, дури седум, е во функција на растурање на гласовите на неколку кандидати. Се очекува во првиот круг најмногу гласови да освои актуелниот претседател на Црна Гора, Мило Ѓукановиќ. За второпласираниот кандидат во првиот круг конкурираат Андрија Мандиќ, Алекса Бечиќ и Јаков Милатовиќ. Доколку Алекса Бечиќ или Јаков Милатовиќ поминат во вториот круг, многу е сигурно дека можат да го победат Мило Ѓукановиќ, додека Андрија Мандиќ има многу помал коалициски капацитет да собере други партии и да обезбеди поширока поддршка во вториот круг. Доколку победниците на парламентарните избори во 2020 година имаа заеднички претседателски кандидат, Бечиќ или Милатовиќ, тие ќе имаа сигурна победа уште во првиот круг од изборите. На претседателските избори се одлучува и за терминот и резултатот на вонредните парламентарни избори. Претседателските избори ќе ја одредат и иднината на самата ДПС, која не успеа суштински да се реформира, ниту да се позиционира како партија која има сила и знаење да дејствува како силна опозиција, поради што бележи постојан тренд на опаѓање на поддршката меѓу гласачите.
Важна е улогата на малцинските заедници
Пред и по прогласувањето на независноста на Црна Гора, значајна улога играа малцинските заедници Албанците, Бошњаците и Хрватите. Просрпската и проруската опозиција во Црна Гора, преку своите програми, јавни и тајни акции и честите вербални националистички напади, инциденти и навреди насочени кон припадниците на малцинските народи, ги турна тие народи во прегратките на Мило Ѓукановиќ и ДПС. Албанските и бошњачките политички партии се свесни дека можат да ја градат и зајакнат својата позиција како граѓани само во силна и независна граѓанска држава Црна Гора како полноправна членка на НАТО и ЕУ. Албанците и Бошњаците мора да ја градат својата иднина со другите сограѓани без Ѓукановиќ, за да не станат најголемата колатерална штета од независноста на Црна Гора, а без нив Црна Гора не би можеше да стане независна и независна држава.
Гласовите на малцинските народи беа и останаа клучни за сите историски победи на Ѓукановиќ и победите на граѓанската опција во Црна Гора, особено ако се брои победата на референдумот за независност на Црна Гора и гласот за влез во НАТО.
Изборната кампања беше кратка и на крајот валкана
Кампањата за претседателските избори е многу кратка. Реториката во кампањата е доста остра со бројни инциденти и инсинуации.
На кампањата и недостасува иновативен пристап, бидејќи повеќето кандидати го повторуваат она што го кажуваат со години. Но, забележливо е дека кандидатите ја омекнуваат својата политичка реторика за да се доближат до поширок електорат. Иако кандидатите беа предложени од одредени политички опции, може да се забележи дека некои кандидати имаат (не)скриена поддршка од странство.
Аналитичарите сметаат дека во кампањата имало навредливи изјави. Дури и физички напади врз Јаков Милатовиќ, кандидат на Движењето Европа сега, и смртни закани за кандидатите Мило Ѓукановиќ (ДПС) и Драгиња Вуксановиќ Станковиќ (СДП).
Вовлекување на БиХ во изборите
Мило Ѓукановиќ и Драгиња Вуксановиќ Станковиќ се обидуваат да ја вклучат Босна и Херцеговина, особено бошњачкиот политички фактор, во изборната кампања. Тезата е дека Црна Гора, која е членка на НАТО наводно треба да ја брани и штити Босна и Херцеговина, која не е членка на НАТО и која е ранлива и загрозена од бројни внатрешни и надворешни опасности и закани. Ѓукановиќ ги анимира медиумите, поединците, невладините организации и граѓанското општество од Босна и Херцеговина, со цел наводно да ја заштити загрозената членка на НАТО Црна Гора, всушност обидувајќи се да го заштити својот опстанок на власт, но и на слобода. Се прави обид пред јавноста да се „хуманизира“ членот на здружениот злосторнички потфат на Милошевиќ, односно да се брани ликот и делото на Мило Ѓукановиќ.
ЕУ е виновна за застојот во европскиот процес
По падот на режимот на Ѓукановиќ, често се поставува тезата дека актуелната влада на Црна Гора е одговорна за забавување на европскиот пат на земјата. Со тоа се игнорира фактот дека ЕУ го стопираше процесот на проширување, бидејќи самата не знае дали ќе има проширување и кога. Засега ЕУ не сака проширување, а не домашните елити на Црна Гора и земјите од Западен Балкан. Интензивирањето на политиката на проширување ќе доведе до зајакнување на безбедноста и градење отпор на странското мешање, адресирање на предизвиците од миграцијата, борбата против тероризмот и организираниот криминал и корупцијата.
ЕУ мора да донесе стратешки одлуки за проширувањето и распоредот за проширување. Недефинираната позиција на земјите од Западен Балкан ги оддалечува од ЕУ и дополнително произведува внатрешни тензии. Членките на ЕУ мора да покажат визионерство кога станува збор за процесот на проширување, бидејќи без проширувањето во минатото ЕУ никогаш не би доживеала експанзија. Неизвесноста на процесот на проширување на ЕУ оди во прилог на оној дел од јавноста на Западен Балкан, кој се противи на членството на нивните земји во ЕУ
Тоа е во корист на ривалите и непријателите на ЕУ. Ако ЕУ не се прошири на Западен Балкан, тоа ќе го направи Русија.(ИФИМЕС)
Ultrasoft